Fot. Izba Administracji Skarbowej w Poznaniu
W czasie dwudniowej konferencji naukowej pt. „Opodatkowanie świadczeń i czynności nieodpłatnych“ uczestnicy wysłuchali referatów wygłoszonych przez 16 prelegentek prelegentów, przeplatanych dyskusjami, w których poglądami wymieniło się kolejnych 16 panelistów i panelistek. Każda z pięciu sesji, na które podzielono obrady obfitowała w emocje. Te wynikały z faktu, iż dyskutowane zagadnienia miały jak najbardziej praktyczny charakter, a w tle pojawiały się nierzadko duże kwoty pieniędzy, począwszy od kredytów frankowych, a skończywszy na opodatkowaniu firmy Meta (właściciel Facebooka) we Włoszech na 870 mln EUR. Oddział Wielkopolski w Poznaniu Stowarzyszenia Księgowych w Polsce był współorganizatorem wydarzenia, a w jego otwarciu uczestniczył Prezes Zarządu Głównego SKwP, prof. Stanisław Hońko, który w imieniu swoim i całego Stowarzyszenia przywitał słuchaczy.
Zgromadzeni w Auli im. prof. Z. Radwańskiego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza wspólnie z prelegentami zmierzyli się z bardzo praktycznymi, a i niełatwymi tematami, mającymi przełożenie na codzienną pracę księgowych. Opodatkowanie świadczeń i czynności nieodpłatnych ma bowiem wpływ na wysokość zaliczek na podatek dochodowy, które comiesięcznie księgowe i księgowi kalkulują dla pracowników i współpracowników jednostek, na rzecz których sami świadczą pracę lub wykonują usługi. Pakiety medyczne, uczestnictwo w imprezach firmowych, kolacje z kontrahentami, „owocowe wtorki“ – to wszystko praktyka wynikająca z przepisów prawa, które zostały omówione i przedyskutowano wieloaspektowo.
Komu bardziej zależy? Pracodawcy czy pracownikowi?
Jedną z głównych osi dyskusji podczas konferencji była próba zdefiniowania czym jest świadczenie nieodpłatne, szczególnie na gruncie wyroku Trybunału Konstytucyjnego K 7/13 z dnia 8 lipca 2014 r. Omawiany wyrok dotyczy relacji pracodawcy z pracownikami. W dyskusji pojawiła się również kwestia wykonawców kontraktowych, którzy są zatrudnieni na tzw. umowach B2B. Nie da się relacji pracowniczych przenieść na grunt kontraktów zero-jedynkowo, a poruszone aspekty dotyczyły m.in. możliwości narzucenia pracownikom pewnych rozwiązań przez pracodawcę w zestawieniu z pełną dobrowolnością postanowień umowy między zleceniodawcą/zamawiającym a zleceniobiorcą/wykonawcą umów cywilnych, a także konieczność motywowania ogółu zatrudnionych przez przedsiębiorcę.
Ważnym wątkiem dyskusji była kwestia katalogu takich świadczeń, które należy opodatkowywać, ale dość szybko uczestniczący w panelu II zgodzili się, że taki katalog jest niemożliwy do zamknięcia.
Wspólnym wnioskiem płynącym z tego wątku, a powtarzającym się również w prelekcjach i dyskusjach po panelu II, była kwestia tego, komu bardziej zależy. Podkreślili to szczególnie przedstawiciele Administracji Skarbowej w Poznaniu, Paulina Krzywania i Łukasz Pastuszka, którzy brali udział w tym panelu. Praktyka gospodarcza najczęściej jest taka, że szkolenia czy dowóz do miejsca pracy jest częścią działań, które leżą przede wszystkim w interesie pracodawcy, który jako przedsiębiorca musi wywiązać się z zobowiązań wobec swoich kontrahentów, a świadczenia wobec pracowników są niezbędne z punktu widzenia - właśnie - motywacji lub w w ogóle rekrutacji i utrzymania zatrudnienia w zespole w odpowiedniej liczbie, na co zwrócili uwagę również dr Mikołaj Kondej, doradca podatkowy, oraz prof. Adam Bartosiewicz z Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie.
– Teraz mamy rynek pracownika. Pracodawcy muszą robić rzeczy, o których 10 lat temu nawet by nie pomyśleli. Dlatego wykładnia dynamiczna jest tutaj istotna - podkreślał prof. Bartosiewicz.
W tym tonie, retorycznie pytała dr Ewa Prejs z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu:
– Czy gdyby pracownik miał wolny wieczór, to poświęciłby go i wydał swoje pieniądze na kolację z kontrahentem?
Co jest przysporzeniem? Czy korzyść jest zawsze dochodem?
Już w jednym z pierwszych referatów wskazany został problem rozumienia korzyści ekonomicznych i kwestii przysporzenia majątkowego, które zresztą pojawia się w przywołanym wyżej wyroku TK.
Jak zwróciła uwagę dr Agnieszka Franczak z Uniwersytetu Jagiellońskiego, różnice w rozumieniu są widoczne w różnych dziedzinach prawa: w prawie cywilnym nie ma świadczenia bez świadczącego, tymczasem na gruncie prawa podatkowego źródło przysporzenia nie musi być wskazane. Dodatkowo podkreśliła, że orzecznictwo sądów administracyjnych wspierało tezę, w myśl której wszystko, co nie zostało wyraźnie wyłączone spod opodatkowania, opodatkowaniu podlega, co jednak jest w sprzeczności z zasadą, że nie można na podatnika nałożyć opodatkowania, którego nie da się określić przedtem na podstawie przepisów.
Fot. Izba Administracji Skarbowej w Poznaniu
Na podobnym gruncie przebiegała dyskusja podczas i tuż po wystąpieniu Jarosława Dziewy, doradcy podatkowego, który wywołał temat uznania lub nie korzyści dłużnika kredytu denominowanego we franku szwajcarskim za świadczenie nieodpłatne podlegające opodatkowaniu.
Warto zwrócić uwagę, że w efekcie ugód zawieranych aktualnie przez banki z ich dłużnikami spłacającymi kredyty frankowe, zmienia się stosunek prawny od samego początku, a nie następuje umorzenie. Raczej więc nie może być mowy o nieodpłatnym świadczeniu, mimo, że korzyść dłużnika jest ewidentna.
Czy transakcja to tylko kupno i sprzedaż?
Niezwykle emocjonująca była dyskusja kończąca sesję poświęconą cenom transferowym i transakcjom kontrolowanym w kontekście świadczeń nieodpłatnych. Prelegenci i paneliści przypomnieli, że transakcje finansowe to także transakcje, a szczególnie w rozumieniu raportowania cen transferowych. A zatem cash pooling, pożyczki i poręczenia, jako najbardziej popularne przykłady, też należy uznawać za transakcje i przedsiębiorstwa działające w grupach powiązań powinny je raportować i wyceniać względem rynku. Z tym jest jednak pewien kłopot, na co zwrócił uwagę sam przedstawiciel administracji skarbowej, Damian Szulczewski, biorący udział w dyskusji z doradcami podatkowymi: Małgorzatą Ostrowską-Krzewiną i Łukaszem Nitschke, a także drem Jarosławem Miką.
Kłopot polega na dostępności danych o transakcjach, których można by użyć do wyznaczenia poziomu rynkowego cen. Dane z serwisów amerykańskich, które są dużo bardziej dostępne, niestety nie odzwierciedlają uwarunkowań europejskich, ani tym bardziej polskich. Problem dotyczy w równym stopniu organów podatkowych, jak i samych podatników.
Tymczasem jednak to podatnikom grożą sankcje za złożenie nierzetelnej informacji, a podpisując się pod dokumentem (już teraz już z użyciem podpisu elektronicznego) oświadczają, że odzwierciedla on stan faktyczny, a ceny mają charakter rynkowy. Maksymalne sankcje związane ze złożeniem nieprawidłowego oświadczenia to w tym przypadku 720 stawek dziennych.
– Palec się trzęsie przed wciśnięciem klawisza komputera, po którym dokument elektroniczny zostanie złożony – gorzko zażartowała Małgorzata Ostrowska-Krzewina. – Tym bardziej, że nie ma w przepisach wytycznych co do bazy danych - dodała.
Mikołaj i Gwiazdor podatku od spadków i darowizn
Ciekawą metaforą posłużył się prof. Adam Nita z Uniwersytetu Jagiellońskiego, mówiąc o zagadnieniu odnowienia obowiązku podatkowego w prawie spadków i darowizn. Mikołaj, bo przychodzi pierwszy, to zobowiązanie podatkowe, które pojawia się w kontekście otrzymania spadku. Gwiazdor – kiedy zobowiązanie się przedawnia, ale fiskus korzysta z odnowienia obowiązku podatkowego. Można powiedzieć, że Mikołaj jest metaforą ust. 1, a Gwiazdor ust. 4. art. 6 Ustawy o podatku od spadków i darowizn.
I choć wydaje się, że odnowienie obowiązku podatkowego po okresie przedawnienia powinno budzić uzasadniony sprzeciw, to bardzo wiele w rozumieniu tematu dała słuchaczom wypowiedź Kingi Staszkiewicz z Izby Administracji Skarbowej w Poznaniu.
Wyjaśniła ona, że w przypadku wielu spadków trwają postępowania przed sądami i trwają one czasem po kilka lat. Dopóki się one nie zakończą, organy podatkowe nie wiedzą nawet kto jest w tym kontekście podatnikiem i wobec kogo należy dokonać wymiar. Podkreśliła też, że do zakończenia postępowania w sądzie nie można też ustalić właściwości urzędu skarbowego, który będzie się tym zajmował.
A o tym, jak bardzo „finezyjne“ (dokładnie takiego sformułowania użył dr Aleksander Słysz, doradca podatkowy i wykładowca na Uniwersytecie Jana Długosza w Częstochowie) potrafią być spadki, a w szczególności spadki transgraniczne, słuchacze przekonali się podczas wystąpienia dr Izabeli Andrzejewskiej-Czernek. Przedstawiła ona studium przypadku, w którym spadkodawca - w momencie śmierci mąż żony mieszkającej w Polsce i ojciec czwórki dzieci - pozostawił trzy różne testamenty, w trzech różnych państwach, a każdy z nich dotyczył (poza ostatnim) składników majątku znajdujących się wyłącznie na terenie danego państwa.
Pieniądz dzisiejszych czasów. Czym naprawdę płacimy?
Najwięcej emocji wywołała jednak dyskusja zainicjowana przez Leszka Lewandowicza, Członka Zarządu Oddziału Wielkopolskiego i Sekretarza Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych, któremu przypadła w udziale rola moderatora IV sesji referatów i panelu dyskusyjnego.
Fot. Izba Administracji Skarbowej w Poznaniu
Zapytał on o opinie i możliwe scenariusze związane ze sprawę, która toczy się we Włoszech w sprawie zaległego podatku, jaki tamtejszy fiskus naliczył firmie Meta z tytułu – właśnie – nieodpłatnych świadczeń w postaci udostępnienia danych przez użytkowników należącego do niej portalu Facebook.
Jak stwierdzili dyskutujący: doradcy podatkowi Małgorzata Militz i Adam Kołodziejczyk, dr hab. Adam Bartosiewicz, prof. UJD (Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie) oraz przedstawiciele administracji skarbowej: Dariusz Strugliński i Łukasz Pastuszka, sprawa pewnie szybko znajdzie się w trybunale i będzie przedmiotem licznych sporów i orzeczeń. Niemniej jednak pokazuje jak duża jest skala nieopodatkowanych pieniędzy będących w obrocie.
To może być początek pewnego trendu, który obejmie kolejne kraje członkowskie Unii Europejskiej, ale wiele zależy od tego, jak sprawa potoczy się we Włoszech. Kwestia nasuwa jednak kilka pytań natury bardziej ogólnej oraz takich, które są na pograniczu ekonomii i filozofii:
- Co może być w przypadku firmy Meta świadczeniem wzajemnym?
- Czy udostępnienie danych może być potraktowane jako płatność?
- Jak dokonywana będzie wycena w postępowaniu w kontekście wprowadzenia opłat za użytkowanie?
- Czy za 10-15 lat pieniądz, jaki znamy dziś, nadal będzie używany w taki sam sposób? A może to właśnie danymi lub określonymi zachowaniami, działaniami będziemy dokonywać opłaty za dobra i usługi?
Te pytania pozostały bez odpowiedzi, ale Leszek Lewandowicz zachęcił na koniec uczestniczących w dyskusji do pisemnego opracowania tego zagadnienia, widząc jak bardzo poruszyło ono publiczność.
Kultura dyskusji zachęca do ciągu dalszego
Wśród podziękowań ze strony organizatorów i zaproszonych gości, w głosach podsumowania słychać było wielokroć uznanie dla wysokiej kultury dyskusji i wspaniałej atmosfery dzielenia się wiedzą, jaka panowała przez oba dni obrad konferencji.
Na koniec organizatorzy głosem gospodarza wydarzenia, prof. Dominika Mączyńskiego z UAM, zaprosili wszystkich uczestników na kolejną konferencję organizowaną przez WPiA UAM, KIDP oraz SKwP, której data jest już znana:
21-22 listopada 2024 r.
Tematem przyszłorocznej dyskusji będzie „Prawo podatkowe w umowach międzynarodowych“.
Do zobaczenia za rok.
